آمپول دپومدروکسی پروژسترون استات
توضیح روش آمپول دپومدروکسی پروژسترون استات
DMPA، یک روش تزریقی پیشگیری از بارداری است. آمپول DMPA حاوی ماده موثره دپومدروکسی پروژسترون استات بوده و سه ماه از بارداری پیشگیری می نماید.ارایه خدمت این روش توسط کارکنان بهداشتی دوره دیده صورت می گیرد.
مکانیسم عمل آمپول دپومدروکسی پروژسترون استات
- ۱-جلوگیری از تخمک گذاری
- ۲-دشوار نمودن رسیدن اسپرم به رحم از طریق افزایش غلظت ترشحات دهانه رحم
- ۳-تاثیر بر مخاط داخلی رحم (اندومتر)
اثربخشی آمپول دپومدروکسی پروژسترون استات
اثر بخشی این روش در سال اول استفاده بیش از ۹۹.۷% است.
مزیت های آمپول دپومدروکسی پروژسترون استات
- اثر بخشی بالا
- آسانی استفاده
- فاصله های استفاده نسبتا طولانی مدت (هر ۳ ماه یکبار)
- مناسب برای افراد که با استفاده مداوم و هر روزه از یک روش مشکل دارند( افراد فراموشکار، کوچ نشین، عقب ماندگان ذهنی و …)
- قابل استفاده در آنمی سیکل سل
- کاهش ابتلا به سرطان های اندومتر و تخمدان، بیماری های التهابی لگن (PID)، کم خونی، فیبروم رحم، اندومتریوز، حاملگی خارج از رحم (به خاطر جلوگیری از تخمک گذاری)، کاندیدیازیس واژن(به دلیل تغییر فلور واژن)، سندروم قبل از قاعدگی (PMS) ،درد زمان قاعدگی و میتل اشمرز
- نداشتن عوارض استروژنی (بدلیل نداشتن استروژن)
- مناسب برای افراد مبتلا به دیابت
- مناسب برای افراد مبتلا به بیماری تیرویید
- قابل استفاده از سن ۱۶ سالگی
- قابل استفاده در دوران شیردهی
- افزایش شیردهی مادر
- تداخل نداشتن با تماس جنسی
- عدم نیاز به قطع مصرف قبل از اعمال بزرگ جراحی
- مناسب برای بیماران تشنجی (به جز بیمارانی که داروهایی مانند کاربامازپین و فنی تویین استفاده می کنند.)
معایب آمپول دپومدروکسی پروژسترون استات
- تاخیر در بازگشت باروری
- لزوم تزریق در فاصله های زمانی سه ماهه
- عدم پیشگیری از بیماری های مقاربتی از جمله ایدز
- احتمال افزایش وزن
- اختلالات خونریزی قاعدگی، آمنوره، لکه بینی و خونریزی نامرتب
- احتمال بروز تغییرات خلقی
عوارض شایع آمپول دپومدروکسی پروژسترون استات و چگونگی برخورد با آن ها
۱-اختلالات قاعدگی (لکه بینی ، آمنوره و خونریزی نامرتب)
خونریزی نامرتب رحمی معمولا، در ماه های اول مصرف دیده شده و در عرض ۲-۳ ماه اول از بین رفته یا کاهش می یابد (شایان ذکر است که رفع این عارضه گاه نیازمند زمانی معادل ۶-۱۲ ماه خواهد بود.) در صورت تداوم خونریزی نامرتب رحمی، باید فرد را برای بررسی بیشتر به متخصص زنان معرفی نمود.
اگر دلیل خونریزی تزریق DMPA باشد، کپسول مفنامیک اسید (۲۵۰ میلی گرم) روزی سه بار و در هر بار دو عدد، تا ۵ روز تجویز می گردد. در صورت بهبود نیافتن تا سه ماه و یا وقوع خونریزی به هر دلیل دیگر ( به جز تزریق DMPA)ارجاع به متخصص زنان ضرورت دارد.
اگر آمنوره از ابتدای تزریق آمپول ایجاد شود، نیازمند به درمان نداشته و صرفا باید به فرد اطمینان خاطر داده شود. بررسی بارداری در مواردی که فرد پس از تزریق آمپول، خونریزی قاعدگی منظم داشته و بعدا دچار آمنوره شدید شده باید، لازم است.
۲-افزایش وزن
افزایش وزن بیشتر به دلیل آثار هورمون پروژسترون، افزایش اشتها و مصرف بیشتر مواد غذایی و ایجاد اثر آنابولیک بوده و معمولا تا دو کیلوگرم در سال اول استفاده از DMPA گزارش شده است. این افزایش وزن با احتباس مایعات همراه نیست. در بررسی افزایش وزن باید سایر عوامل افزایش وزن را در نظر گرفت. مشکل افزایش وزن با رعایت رژیم غذایی و ورزش قابل رفع است.
۳-حساس شدن پستان ها
با استفاده از پستان بند های مناسب و مسکنهای معمولی برطرف می گردد. در غیر اینصورت ارجاع به ماما و در صورت نیاز ارجاع به متخصص زنان ضروری است.
عوارض غیر شایع آمپول دپومدروکسی پروژسترون استات و چگونگی برخورد با آن ها
این عارضه ها ممکن است هر گز مشاهده نشده و یا خیلی به ندرت مشاهده شود. اگر این عارضه ها مشاهده شود، ارجاع ضروری است. عارضه های غیر شایع DMPA عبارت است از:
- ۱-تغییر خلق( بی خوابی و افسردگی): ارجاع به روانپزشک
- ۲-سردرد و گیجی: ارجاع به متخصص زنان
- ۳-نفخ شکم: ارجاع به پزشک مرکز
- ۴-کاهش میل جنسی: ارجاع به روانپزشک
- ۵-تاخیر در برگشت باروری: ارجاع به متخصص زنان
- ۶-شک به وجود سرطان پستان: ارجاع به متخصص جراحی
- ۷-حساسیت: این عارضه بسیار نادر است. توصیه می شود که استفاده کنندگان از DMPA بلافاصله پس از تزریق واحد رایه خدمت را ترک نکنند و در صورت بروز علائمی که می توانند نشان دهنده حساسیت باشد، مانند احساس خارش در محل تزریق، این علایم را گزارش کنند. در صورت بروز حساسیت به DMPA ، اقدام لازم متناسب با شدت حساسیت ایجاد شده انجام خواهد شد.
موارد منع مصرف مطلق آمپول دپومدروکسی پروژسترون استات
- بارداری
- سرطان پستان
- خونریزی واژینال بدون علت مشخص
- اختلالات شدید انعقادی
- سابقه تومور (آدنوم کبدی ناشی از مصرف هورمون های استروئید جنسی (
- ترومبوآمبولی فعلی
- سابقه سکته مغزی
- فشار خون کنترل نشده
موارد منع مصرف نسبی آمپول دپومدروکسی پروژسترون استات
- بیماری کبدی
- سابقه و بیماری فعلی قلبی عروقی شدید
- وجود عوامل متعدد ابتلای به بیماری های قلبی و عروقی (سیگاری بودن، دیابت، فشار خون بالا و سن بالای ۴۵ سال)
- تمایل به برگشت سریع باروری
- مشکلات مرتبط با تزریق (ترس،…)
- چاقی (نمایه توده بدنی بیشتر از ۳۰)
- افسردگی شدید
- فشار خون کنترل شده
- دیابت با ضایعه عروقی و یا ابتلای به دیابت به مدت بیست سال یا بیشتر از آن
- سابقه مول
- سن کمتر از ۱۶ سال
زمان شروع استفاده از آمپول دپومدروکسی پروژسترون استات (DMPA)
۱-در زمان قاعدگی
اولین تزریق (شروع استفاده از روش) در یکی از پنج روز اول قاعدگی انجام و تا یک هفته نیز از کاندوم استفاده می شود.
۲-مادران غیر شیرده
– پس از زایمان: اولین تزریق DMPA تا ۳ هفته پس از آن امکان پذیر بوده و نیازی به برگشت قاعدگی نیست.
– پس از سقط: اگر متقاضی خدمت DMPA را به عنوان روش پیشگیری از بارداری انتخاب کند، استفاده از آن تا ۵ روز بعد از سقط سه ماهه اول یا دوم امکان پذیر است. تزریق DMPA پس از این فاصله زمانی (۵ روز) منوط به دریافت پاسخ منفی تست بارداری از آزمایشگاه و رعایت سایر شرایط خواهد بود.
۳-مادران شیرده
- در صورت قاعده نشدن و تغذیه انحصاری شیر خوار با شیر مادر و انتخاب DMPA بعنوان روش پیشگیری از بارداری، مصرف DMPA باید ۶ هفته پس از زایمان آغاز گردد. در صورت قاعده شدن، تزریق باید در یکی از پنج روز اول قاعدگی انجام شده وتا یک هفته نیز از کاندوم استفاده شود.
- به دنبال قطع یک روش: اگر فرد در پنج روز اول دوران قاعدگی مراجعه کند، می توان بلافاصله DMPA را تزریق و یک هفته نیز از کاندوم استفاده کرد. در غیر این صورت تا فرا رسیدن دوره قاعدگی بعدی (برای تزریق (DMPA کاندوم در اختیار فرد قرار داده شود.
چگونگی استفاده از آمپول دپومدروکسی پروژسترون استات (DMPA)
- ۱-یک آمپول ۱۵۰ میلی گرمی DMPA هر ۳ ماه یکبار تزریق می گردد. اگر متقاضی در محدوده فاصله زمانی ۲ هفته زودتر و یا ۲ هفته دیرتر از موعد مقرر مراجعه نماید، می توان ضمن تاکید بر لزوم رعایت زمان تعیین شده، DMPA را تزریق کرد.
- ۲- قبل از تزریق و برای بوجود آوردن سوسپانسیون یکنواخت، باید ویال با آمپول به شدت تکان داد.
- ٣- تزریق DMPA عضلانی (بالای عضله بازو یا باسن) و عمیق (با استفاده از سرسوزن بلند) است. محل تزریق نباید ماساژ داده شود.
آزمایش ها و معاینه های لازم جهت مصرف آمپول دپومدروکسی پروژسترون استات
- ۱-اندازه گیری و ثبت وزن در هر مراجعه
- ۲-اندازه گیری و ثبت فشار خون (فشار خون کنترل شده از موارد منع مصرف نسبی است. در پیگیری ها، فشار خون سالانه اندازه گیری و به تغییر فشار خون دقت شود.)
- ۳- انجام پاپ اسمیر ( بر اساس دستورالعمل کشوری)
- ۴- اندازه گیری لیپوپروفایل (یکبار) اگر LDL پایه متقاضی خدمت از ۲۰۰ میلی گرم در دسی لیتر بیشتر بوده و دو فاکتور خطر عروقی و یا اختلالات نادر لیپیدی مانند CHOLESTROLEMIA FAMILIAL HYPER وجود داشته باشد، آغاز استفاده از روش توصیه نمی شود.
- ۵-کنترل سالانه لیپیدهای سرم
توجه: در صورت وجود پزشک در واحد ارایه خدمت در زمان اولین مراجعه، ویزیت پزشک همزمان با ارایه خدمت ضروری است. اگر انجام معاینه های فوق در اولین مراجعه ممکن نباشد، می توان اولین نوبت آمپول را تزریق کرد. پرسنل بهداشتی درمانی آموزش دیده قادر به انجام اولین تزریق بوده و باید به خاطر داشت که انجام معاینه های یادشده حداکثر تا سه ماه پس از تزریق اول ضرورت دارد.
توجه: انجام آزمایش های بندهای ۳ و ۴ و ۵ در ویزیت اول اجباری نیست. این آزمایش ها باید تا حداکثر سه ماه پس از اولین ویزیت و بر اساس دستورالعمل ها انجام شود.
هشدارها و چگونگی برخورد با آمپول دپومدروکسی پروژسترون استات
- افزایش فشار خون در حدی که نیازمند درمان باشد ( فشار خون۱۰۰/۱۶۰ میلی متر جیوه و بیشتر از آن)
- زردی چشم و پوست
- سردرد شدید همراه با تاری دید
- خونریزی شدید
- خونریزی طولانی (درهنگام قاعدگی یا جز آن)
- تاخیر قاعدگی (در فردی که حین استفاده از DMPA قاعدگی مرتب داشته است)
شایان ذکر است که موارد ۴-۱ نیازمند ارجاع فوری و موارد ۶-۵ از مصادیق ارجاع غیر فوری است و در صورت بروز هر یک از علائم زیر نشان دهنده ضرورت مراجعه به پزشک است.
موارد قابل توجه در پیگیری ها آمپول دپومدروکسی پروژسترون استات و مراجعه های بعدی
- در صورت تاخیر بیش از ۲ هفته برای تزریق بعدی و وجود قاعدگی ماهیانه درطول استفاده از این روش، بررسی احتمال بارداری و تذکر به استفاده از یک روش دیگر (مانند کاندوم ) تا قاعدگی بعدی ضروری است. در صورت وجود آمنوره به دلیل تزریق آمپول و تاخیر بیش از ۲ هفته، تزریق بعدی پس از دریافت پاسخ منفی آزمایش بارداری انجام خواهد شد.
- در موارد قطع قاعدگی (آمنوره) در استفاده کنندگان از روش، اطمینان دادن به فرد در ارتباط با عادی و بی خطر بودن این مسئله (قطع خونریزی ماهانه – آمنوره) و اینکه این حالت در اغلب استفاده کنندگان از DMPA در طول زمان اتفاق می افتد، ضروری است. هیچ دلیلی برای قطع استفاده از DMPA به دلیل تداوم آمنوره وجود ندارد. همچنین فرد باید مطمئن شود که قطع قاعدگی دلیل وجود بارداری یا از بین رفتن توان باروری نخواهد بود. در صورتی که قطع قاعدگی برای فرد آزار دهنده باشد، باید نسبت به تغییر روش پیشگیری از بارداری اقدام کرد.
- در صورت بروز لکه بینی یا خونریزی بین دوره های قاعدگی، باید گیرنده خدمت ازعادی، شایع و بی خطر بودن این عارضه اطمینان داشته باشد. اگر خونریزی ادامه پیدا کند، گیرنده خدمت باید به مراکز مربوطه ارجاع شود.(بخش برخورد با عوارض شایع)
- خونریزی قاعدگی شدید یا طولانی ( مقدار خونریزی یا مدت آن دو برابر معمول باشد) نادر، اما مهم و نیازمند ارجاع به پزشک است. در این موارد می توان برای پیشگیری از آنمی، به گیرنده خدمت خوردن روزانه یک قرص آهن در دوران خونریزی و خوردن غذاهای آهن دار مانند گوشت و جگر پرندگان و گوساله و نیز خوردن حبوبات را پیشنهاد کرد.
- سابقه سردرد شدید (میگرن)، مانع استفاده از DMPA نیست.اگر مصرف DMPA با شروع و یا تشدید سردرد، تاری دید، از بین رفتن موقت بینایی ،برق زدن در چشم (فلاشینگ)،دیدن خطوط زیگزاگی و یا اختلال در تکلم و حرکت همراه گردد؛ استفاده از یک روش غیر هورمونی توصیه می شود. همچنین برای آغاز درمان مناسب، ارجاع این فرد ضرورت خواهد داشت.
- اگرمشکلی وجود نداشته باشد و فرد مایل به ادامه استفاده از DMPA باشد، ضمن ارایه خدمت مطابق دستورالعمل، به فرد تذکر داده می شود که پس از سه ماه، برای تزریق نوبت بعدی (تزریق در فاصله ۱۴ -+۹۰ روز ) مراجعه نماید. در تداوم استفاده DMPA باید به این نکته توجه داشت که، DMPA باعث کاهش تراکم مواد معدنی استخوان می شود. اگر استفاده از DMPA به فاصله دو تا سه سال پیش از یائسگی قطع شود، تراکم مواد معدنی استخوان پس از این فاصله۲-۳ساله با افرادی که از DMPA استفاده نکرده اند، مشابه خواهد بود. بنابراین در تداوم استفاده از DMPA در زنان ۴۵-۱۸ ساله که واجد شرایط برای استفاده از آن هستند، نباید محدودیتی اعمال شود.
- درهر مراجعه برای تزریق بعدی باید رضایت از روش، شکایت ها، هشدارها و وعارضه ها سوال و بررسی شود.
استفاده از آمپول دپومدروکسی پروژسترون استات (DMPA) پیش از زایمان اول
استفاده از DMPA باعث تاخیر در بازگشت باروری می شود.
حاملگی هم زمان با استفاده از آمپول دپومدروکسی پروژسترون استات (DMPA)
اگر هم زمان با استفاده از DMPA بارداری اتفاق بیافتد، احتمال افزایش مرگ و میر نوزادی به علت کاهش وزن هنگام تولد (IUGR ) وجود دارد. بنابراین در بارداری های هم زمان با استفاده از این روش، نیاز به دقت بیشتر در مراقبت ها و (در صورت لزوم) ارجاع به متخصص زنان است.
برگشت باروری پس از قطع روش آمپول دپومدروکسی پروژسترون استات
- ۱- ممکن است بازگشت باروری در کاربر DMPA پس از قطع استفاده از روش با تاخیر مواجه گردد، این تاخیر بطور معمول حدود ۹-۸ ماه پس از آخرین تزریق بطول می انجامد
- ۲- تزریق DMPA ناباروری دایمی ایجاد نمی کند.
- ۳- اگر فرد نخواهد باردار شود و نیز مایل به ادامه استفاده از DMPA نباشد، علیرغم تاخیری که در بازگشت باروری با استفاده از DMPA پس از پایان مدت ۳ ماهه وجود دارد، در زمان تزریق بعدی باید استفاده از یک روش دیگر پیشگیری از بارداری را آغاز نماید.
