آی یو دی (IUD) در پیشگیری از بارداری

توضیح روش IUD

این نوع آی یو دی یک وسیله کوچک حاوی مس است که در داخل رحم کار گذاشته شده و تا ده سال از بارداری  پیشگیری می کند. ارایه خدمت این روش توسط پزشک و ماما صورت می گیرد.

 

مکانیسم عمل IUD

مکانیسم عمل آی یو دی کاملا شناخته شده نیست. این وسیله اساسا از Fertilization پیشگیری نموده و ایجاد سقط نمی کند. در حال حاضر مکانیسم های زیر به عنوان مکانیسم های اصلی عمل آی یو دی عنوان می شوند:

• ۱- ایجاد التهاب در حفره رحم و صدمه به اسپرم
• ۲- اختلال در حرکات لوله های رحمی و جلوگیری از انتقال اسپرم و رسیدن آن به تخمک
• ٣- تغییر در سرویکال موکوس و ترشحات اندومتر

 

اثربخشی IUD

اثربخشی آی یودیA ۳۸۰ TCu حدود ۹۹.۸درصد می باشد.

 

مزیت های IUD

• اثربخشی بالا
• قابلیت برگشت باروری بلافاصله پس از خروجIUD
• طولانی مدت بودن اثر پیشگیری از بارداری
• نیاز نداشتن به یاد آوری روزانه
• عدم تاثیر بر شیردهی و نداشتن آثار و عوارض هورمونی
• قابل استفاده تا دوران منوپوز
• عدم تداخل با تماس جنسی
• تداخل نداشتن با مصرف داروها
• احتمال کاهش شیوع سرطان آندومتر و سرویکس

 

معایب IUD

• لزوم کارگذاری و خروج توسط فرد دوره دیده
• خروج خودبخودی
• عدم پیشگیری از انتقال بیماری های منتقله از راه تماس جنسی(STIs)
• لزوم معاینه دوره ای

 

عوارض شایع  IUD و برخورد با آن ها

• ۱- افزایش خونریزی و درد هنگام قاعدگی: به فرد آگاهی لازم داده می شود که این مشکل ۳-۲ ماه پس از گذاردن IUD رفع خواهد شد. در صورت نیاز، درمان با داروهایی مانند ایندومتاسین، مفنامیک اسید (روزانه ۳ بار و در هر بار ۲ کپسول ۲۵۰ میلی گرمی بمدت ۵ روز)، … و آهن آغاز می شود. اگر مشکل خونریزی و درد زمان قاعدگی با این درمان برطرف نگردد، علت آن بررسی و در صورت نیاز IUD خارج می شود.
• ۲۔ خونریزی نامنظم و لکه بینی بین قاعدگی ها: به فرد آگاهی داده می شود که این مشکل در عرض ۳-۲ ماه برطرف خواهد شد. اگر مشکل پس از گذشت ۳-۲ ماه ادامه یافت، ارجاع به متخصص زنان ضرورت می یابد.
• ٣- افزایش ترشحات واژینال:در صورت افزایش ترشح واژینال، نوع آن بررسی و سپس درمان آغازمی گردد. در صورت نیاز، ارجاع به متخصص زنان ضروری است.(ترشحات عفونی عمدتا بدبو، همراه با سوزش و خارش بوده و رنگ آن با ترشحات غیر عفونی تفاوت دارد.)

 

عوارض غیرشایع آی یو دی (IUD) و برخورد با آن ها

• ۱-بیماری های التهابی لگن (PID): در صورت بروز معمولا در ۲۰ روز اول پس ازکارگذاری مشاهده می شود. دلیل اصلی آن تشخیص ندادن عفونت موجود قبل از IUD و با رعایت نکردن استریلیتی در زمان جای گذاری است. باید در این موارد فرد را به بیمارستان ارجاع نمود.
• ۲-سوراخ شدن رحم هنگام کارگذاری (که به دو صورت اتفاق می افتد):

با علائم بالینی

معمولا هنگام اندازه گیری عمق رحم (با هیسترومتر) و یا کارگذاری (IUD)رخ داده و فرد احساس درد دارد.

بدون علائم بالینی

علامتی نداشته و ازعلائم پی بردن به آن کوتاه شدن طول نخ است. در موارد احتمال سوراخ شدن رحم، در صورت امکان باید IUD را خارج کرده و فرد را به متخصص زنان یا بیمارستان ارجاع داد.

 

موارد منع مصرف مطلق آی یو دی (IUD)

• شک یا اطمینان به حاملگی
• سابقه PID راجعه با بستری در بیمارستان
• رحم با شکل غیر طبیعی (بر اساس معاینه لگن)
• بیماری ویلسون یا حساسیت به مس (برای IUD های مس دار)
• نقص سیستم ایمنی
• فیبرومی که اندازه و شکل حفره رحم را تغییر داده باشد.
• خون ریزی شدید قاعدگی (دفع لخته) یا آنمی شدید
• خونریزی واژینال بدون علت مشخص
• اختلالات انعقادی
• شک به وجود بدخیمی رحم یا سرویکس و یا قطعیت وجود آن
• در فاصله زمانی درمان و پیگیری مول (حداقل ۱ سال)
• سل لگنی

 

موارد منع مصرف نسبی آی یو دی (IUD)

• سابقه PID بدون بستری در بیمارستان
• سابقه منوراژی
• سابقه دیسمنوره
• داشتن شریک های جنسی متعدد (در زن یا همسر وی)
• ابتلای به STIs یا سابقه آن (ابتلای اخیر)
• اندومتریت پس از زایمان و یا سقط عفونی در ۳ ماه گذشته
• سرویسیت و واژینیت درمان نشده
• نداشتن سابقه زایمان

توجه: استفاده از IUD در افراد دیابتی نیازمند بررسی خاصی نیست.

 

زمان شروع استفاده از آی یو دی (IUD)

• ۱- در زمان قاعدگی: با توجه به اطمینان از باردار نبودن، نرمی سرویکس و راحت تر بودن ارایه خدمت، کار گذاریIUDدر ۵ روز اول خونریزی قاعدگی توصیه می شود. (خونریزی و درد ناشی از کارگذاری IUD، با خونریزی و درد دوران قاعدگی پوشیده خواهد شد.)
• ۲-پس از زایمان(طبیعی،سزارین): کوتاه ترین فاصله زمانی ممکن برای آغاز استفاده ازIUD،۶هفته پس از زایمان طبیعی یا سزارین است .ضمنا شیردهی مانع گذاشتن IUDنبوده و IUD اثری بر شیر مادر ندارد.
• ۳-پس از سقط یا کورتاژ: پس از سقط یا کورتاژ زیر ۱۲ هفته و به شرط عفونی نبودن آن،می توان در ۵روز اول پس از سقط IUD گذاری را انجام داد. در موارد سقط بالای ۱۲ هفته کار باید با ۶هفته تاخیر و پس از بررسی های لازم توسط متخصص انجام شود.
• ۴-در مادران شیردهی که قاعدگی آن ها برنگشته است: IUD را می توان ۶ هفته پس  از زایمان با انجام آزمایش بارداری و اطمینان از عدم بارداری کار گذاشت.

 

آزمایش ها و معاینه های لازم جهت مصرف آی یو دی (IUD)

 

اولین مراجعه جهت مصرف آی یو دی (IUD)

• ۱-معاینه لگن برای بررسی اندازه و وضعیت رحم و آدنکس ها
• ۲-اندازه گیری هموگلوبین خون
• ۳-بررسی موارد کنتر اندیکاسیون های مطلق و نسبی

مراجعات بعدی پیگیری وضعیت آی یو دی (IUD)

• ۱-دیدن نخ IUD (معاینه توسط خود فرد لازم نیست): بررسی نخ IUD پس از اتمام اولین دوره خونریزی قاعدگی بعد از گذاشتن IUD انجام شده  و کنترل های بعدی آن هر۶ماه یکبار (در غیر از زمان قاعدگی) صورت خواهد گرفت. شایان ذکر است که در چند ماه اول پس از گذاشتن IUD و بویژه در دوران قاعدگی احتمال خروج خودبخود  آن وجود دارد.در صورت افزایش طول نخ و یا در حال خروج بودن IUD ، سونوگرافی درخواست خواهد شد. اگر نتیجه سونوگرافی تایید کننده جابجا شدن آی یو دی باشد،باید نسبت به خروج کامل آن اقدام شود. بلافاصله پس از خروج IUD و در صورت مناسب بودن شرایط فرد (حامله نبودن، نداشتن عفونت و تقاضا برای ادامه روش)،می توان نسبت به گذاردن IUD جدید اقدام کرد.
• ۲-اندازه گیری هموگلوبین خون در صورت وجود علایم
• ۳-معاینه لگن برای بررسی ترشح ها و حساسیت رحم و آدنکس ها
• ۴-انجام پاپ اسمیر بر اساس دستورالعمل کشوری
• ۵-بررسی وضعیت رضایت مندی، داشتن مشکل با استفاده از IUD ، تقاضا برای تغییرروش و یادآوری مسایلی که فرد در صورت بروز آن ها باید مراجعه نماید.

تذکر: در صورت رویارویی با هر کدام از علائم، عارضه ها و هشدارها مراجعه به مراکز ارایه خدمت ضروری است.

 

هشدارهای استفاده از آی یو دی (IUD) و چگونگی برخورد با آن ها

• ۱- دیده نشدن نخ یا عدم لمس نخ IUD توسط فرد معاینه کننده: نخ آی یو دی در فاصله ۲.۵ سانتی متری از سرویکس بریده می شود. اگر نخ IUD دیده نشود، باید برای بررسی بیشتر از نظر حاملگی، پاره شدن نخ، سوراخ شدن رحم، ورود UD به حفره شکمی و خروج IUD سونوگرافی درخواست شده و در صورت نیاز ارجاع صورت گیرد.
• ۲- تاخیر قاعدگی :در موارد تاخیر قاعدگی، آزمایش بارداری برای حصول اطمینان درخواست می شود.اگر پاسخ آزمایش بارداری هم زمان با استفاده از IUD مثبت باشد، باید حاملگی از نظر داخل و یا خارج رحمی بودن بررسی نمود. شانس بارداری خارج رحمی با استفاده از IUD افزایش نیافته، ولی در صورت وقوع حاملگی هم زمان با استفاده از IUD ما باید بارداری خارج رحمی را مد نظر داشت.
• ۳-حاملگی داخل رحمی: اگر در نیمه اول حاملگی باشد و نخ IUD دیده نشود و فرد ارجاع خواهد شد ولی اگر بتوان نخ را دید،سعی می شود که با کشیدن آن IUD  را خارج کرد .اگراین مانور با موفقیت همراه نباشد، ارجاع به متخصص انجام خواهد شد. در نیمه دوم حاملگی با هر شرایطی (دیده شدن یا دیده نشدن نخ) ارجاع فرد انجام می شود.
• ۴-حاملگی خارج رحمی:فرد را باید فورا به بیمارستان ارجاع داد.
• ۵-در صورت ادامه حاملگی با داشتن IUD، باید به فرد هشدار داد که اگر به هر کدام از علائم عفونت مانند تب، علائم شبه آنفلوانزا، درد شکمی و خونریزی دچارشود، ضرورت دارد که در اولین فرصت به مرکز بهداشتی درمانی برای ارجاع فوری و یا مستقیما و فوری به بیمارستان مراجعه نماید. در صورت سقط با IUD (بویژه در سه ماهه دوم)، خطر سپتی سمی وجود دارد.
• ۶-در صورت وجود علائمی چون درد پایین شکم، ترشح واژینال چرکی و بدبو، تب و لرز، استفراغ و حرکت دردناک سرویکس احتمال وجود بیماری های التهابی لگن را مطرح نموده و باید فرد به بیمارستان ارجاع شود.
• ۷-بدخیمی دستگاه تناسلی: اگر هر کدام از موارد بدخیمی دستگاه تناسلی قطعیت پیدا کند، باید IUD را خارج نموده و فرد را به متخصص ارجاع داد.

 

پیگیری IUD

مراجعه های پیگیری IUDدر مراکز ارایه خدمت دو دسته بوده و به شرح زیر انجام می شوند:

• ۱.مراجعه هایی که به منظور کنترل انجام می شوند: ۱ ماه پس از کارگذاری IUD (پس از پایان خونریزی قاعدگی) و سپس هر شش ماه یک بار در دوره پاکی برای بررسی نخ IUD در مراجعه های پیگیری نیازی به انجام روتین معاینه لگن نیست. معاینه لگن درصورت وجود STI و PID و خروج نسبی یا کامل IUD توصیه می شود. با توجه به اینکه آنمی فقر آهن در استفاده کنندگان از آی یو دی با خونریزی زیاد ممکن است مورد غفلت قرار گیرد، باید در مراجعه های پیگیری این مسئله ومعاینه ها و در صورت لزوم آزمایش های مربوطه مد نظر قرار گیرد. اندازه گیری هموگلوبین یک بار یک ماه پس از گذاشتن آی یو دی و یک بار دیگر سه ماه پس از گذاشتن آی یو دی انجام خواهد شد.
• ۲.مراجعه پس از پایان مدت اثر بخشی IUD : برای خروج IUD و در صورت نیاز جای گذاری IUD جدید.

 

خروج IUD

اگر فرد بخواهد که IUD را زودتر از پایان مدت اثر آن خارج نموده و نیز تمایلی به بارداری نداشته باشد، باید در زمان قاعدگی برای خارج نمودن IUD به مرکز ارایه خدمت مراجعه نموده و پس از خارج نمودن آن بلافاصله از یک روش دیگر پیشگیری از بارداری استفاده نماید. اگر IUD در زمانی غیر از دوران قاعدگی خارج شود، احتمال بارداری وجود داشته و در صورت وجود تماس جنسی در عرض ۱۲۰ ساعت گذشته، (پس از خروج( IUD استفاده از روش های اورژانس پیشگیری از بارداری ضرورت دارد.