قرص های ترکیبی پیشگیری از بارداری

یکی از روش های جلوگیری از بارداری، قرص های ترکیبی (حاوی استروژن و پروژسترون) است که به دو شکل یک مرحله ای (ال دی) و سه مرحله ای (تری فازیک) در سیستم ارائه خدمات تنظیم خانواده موجود می باشد. مصرف این قرص ها هر روزه بوده و توسط کارکنان بهداشتی تعلیم دیده ارائه می شود.

 

مکانیسم عمل قرص های ترکیبی پیشگیری از بارداری

۱-جلوگیری از تخمک گذاری

۲- تاثیر بر مخاط داخلی رحم (اندومتر)

۳- ایحاد اشکال در ورود اسپرم به داخل رحم به دلیل افزایش ضخامت موکوس سرویکس

۴- جلوگیری از لقاح با تاثیر بر حرکات لوله های رحمی

 

اثر بخشی قرص های ترکیبی پیشگیری از بارداری

اثر بخشی قرصهای ترکیبی در صورت مصرف صحیح ، ۹۸ درصد است.

 

مزیت های قرص های ترکیبی پیشگیری از بارداری

• اثر بخشی بالا
• برگشت سریع باروری پس از قطع روش
• نداشتن محدودیت سنی در استفاده از روش
• منظم شدن، کاهش درد و خونریزی قاعدگی (کاهش سندروم پیش از قاعدگی) و کاهش کم خونی به دنبال قاعدگی ها
• احتمال بروز کیست های تخمدانی
• احتمال کاستن از بروز بیماری های خوش خیم پستان
• افزایش تراکم استخوان ها
• کاهش بروز بیماری های التهابی لگن (PID)
• کم شدن بروز سرطان های رحم و تخمدان
• کاهش بروز حاملگی خارج از رحم (EP)
• احتمال کاهش بروز اندومتریوز
• احتمال کاهش بروز آرتریت روماتویید

 

معایب قرص های ترکیبی پیشگیری از بارداری

• مناسب نبودن برای افراد فراموشکار
• نیاز به تهیه بلیستر جدید در هر دوره قاعدگی
• پیشگیری نکردن از بیماری های منتقله از راه تماس جنسی (STIs)
• مناسب نبودن برای مادران شیرده در ۶ ماه اول پس از زایمان

 

عوارض شایع و چگونگی برخورد با قرص های ترکیبی پیشگیری از بارداری

عارضه های شایع معمولا در ماه های اول مصرف بروز نموده و در عرض ۲- ۳ ماه کاهش یافته و یا از بین می روند. این عارضه ها و چگونگی برخورد با آن ها به شرح زیر است:

۱.افزایش وزن: دلایل افزایش وزن، تجمع مایعات در بدن به دلیل اثر پروژسترون، افزایش اشتها و به دنبال آن افزایش مصرف مواد غذایی است. افزایش وزن با ورزش منظم و رژیم غذایی متعادل بهبود می یابد.

۲.لکه بینی و خونریزی بین قاعدگی ها: معمولا در مدت ۲ -۳ ماه اول مصرف دیده شده و می تواند ناشی از فراموشی قرص نیز باشد ( در این صورت توصیه به مصرف مرتب قرص و سعی در فراموش نکردن مصرف مرتب آن، اقدام اصلی خواهد بود.)

۳.حساسیت پستان ها: با رعایت توصیه های بهداشتی مانند استفاده از پستان بندهای محکم، مسکن های معمولی و کمپرس سرد یا گرم رفع می شود. اگر مشکل ادامه یابد، فرد به ماما، پزشک و در صورت نیاز به متخصص زنان ارجاع خواهد شد.

۴. سردرد های خفیف: غالبا با مسکن های معمولی بر طرف می شود. سردرد های شدید و یا سردردهایی که با فشار خون بالا،علایم عصبی یکطرفه و یا اختلالات بینایی همراه باشد، از علائم هشدار بوده و باید ارجاع فوری به متخصص مربوطه و تغییر روش را به دنبال داشته باشد.

۵.تهوع: خوردن قرص در هنگام خواب و یا همراه با غذا، خوردن مایعات بیشتر و سبزی و میوه تازه راهی موثر برای کاهش شدت تهوع های خفیف و قابل تحمل خواهد بود. درمان موقت تهوع برای ۲ – ۳ ماه اول بارداری با داروهای ضد تهوع ( مثل شبی یک قرص ویتامین ب ۶) نیز امکان پذیر است. خوردن قرص در صورت تهوع شدید و غیر قابل تحمل ادامه نخواهد یافت.

 

عوارض نادر و چگونگی برخورد با قرص های ترکیبی پیشگیری از بارداری

عوارض نادر ممکن است هرگز مشاهده نشده و یا بسیار کم مشاهده شود. این عارضه ها عبارت هستند از:

۱-تغییر خلق و خوی (افسرگی)
۲-لکه های رنگی در پوست صورت (کلوآسما)
۳-بروز سرطان پستان
۴-عوارض پیش سرطانی سرویکس
۵-بروز تومور های خوش خیم و بدخیم کبدی (آدنوم و کارسینوم کبد)
۶-لخته شدن خون در ورید ها (ترومبوز وریدی)، به ویژه در افراد سیگاری و مبتلا به اختلالات انعقادی خون
۷-سکته های قلبی ( به ویژه در سیگاری ها)
۸-سکته مغزی (به ویژه در افراد سیگاری و دارای فشار خون بالا)
۹-افزایش فشار خون به بیش از ۱۶۰ میلیمتر جیوه روی ۱۰۰ میلی متر جیوه
۱۰-احتمال بروز خونریزی های نامنظم رحمی
۱۱-آمنوره

اگر هرکدام از موارد یاد شده دیده شود، ارجاع فرد به متخصص مربوطه ضرورت دارد.

 

موارد منع مصرف مطلق قرص های ترکیبی پیشگیری از بارداری

شک یا اطمینان به وجود حاملگی
در فاصله زمانی کمتر از سه هفته پس از زایمان در زنان غیر شیرده
شک به وجود سرطان پستان، ابتلا و یا سابقه آن
هر بدخیمی مشکوک یا شناخته شده وابسته به استروژن
کارسینوم اندومتر
خونریزی های رحمی بدون علت مشخص
مصرف سیگار در افراد ۳۵ ساله و بالاتر
بیماری فعال یا مزمن کبدی ( شامل : اختلال کار واضح کبدی و یا هپاتیت ویرال، سابقه یرقان هم زمان با مصرف قرص، آدنوم یا کارسینوم کبد، سیروز کبدی، تومور های خوش خیم و بد خیم کبد، شیستوزومیازیس یا فیبروز شدید کبدی)
ابتلای فعلی یا سابقه ترمبوفلبیت وریدی های عمقی، اختلالات ترومبوآمبولیک و یا شرایط مستعد کننده این بیماری ها
بیماری های دریچه ای قلب با عوارض مثل افزایش فشار ریوی، خطر فیبریلاسیون دهلیزی، سابقه اندوکاردیت تحت حادباکتریال و یا مصرف داروهای ضد انعقادی
بیماری عروق کرونر قلب، آنژین قلبی ( هر نوع درد جلوی قلب و پشت استرنوم)، سابقه این بیماری ها یا شرایط مستعد کننده آنها
بیماری سیانوتیک قلبی
سکته مغزی
بیماری عروق مغزی، سابقه این بیماری ها یا شرایط مستعد کننده آنها
دیابت با بیماری های عروقی، رتینوپاتی، نفروپاتی یا نوروپاتی یا ابتلای بیش از بیست سال به دیابت
فشار خون بالا ( ۱۰۰/۱۶۰ میلی متر جیوه و بالاتر)
سردرد راجعه شامل میگردن با علائم عصبی موضعی (کاهش میدان دید چشم بطور مشابه، دیدن خطوط زیگزاگی روشن، احساس سوزن سوزن شدن در یک بازو ، یک طرف صورت یا زبان)
میگرن بدون علائم فوکال عصبی و سن بیشتر از ۳۵ سال
افزایش چربی های خون ( دیس لیپیدمی بخصوص لیپوپروتیینمی نوع II)
شرایط نیازمند به بی حرکتی کامل ( باید مصرف قرص از ۲۸ روز قبل از عمل جراحی تا پایان دوره بی حرکتی پس از عمل، قطع شود – دادن هشدار قبل و بعد از عمل جراحی بزرگ ضرورت دارد.)
سابقه هر بیماری مرتبط با مصرف OCP مثل : کره، فشار خون بالا، پانکراتیت حاد ، پمفیگویید حاملگی، سندروم استیون-جانسون، Thrombotic Thrombocytopenic Purpura, Hemolytic Uremic Syndrome ،ابتلا به : Serious trauma، Cancer، Lukemia، Vascular diseases (SLE، …)

 

موارد منع مصرف نسبی قرص های ترکیبی پیشگیری از بارداری

– فشار خون کنترل شده بین ۹۰/۱۴۰ تا ۱۰۰/۱۶۰ میلیمتر جیوه
– نئوپلازی داخل اپیتلیومی (خفیف) تا شدید سرویکس
– بیماری فعال کیسه صفرا
– سابقه یرقان انسدادی در حاملگی
– خانم های سیگاری کمتر از ۳۵ سال
– توده پستانی تشخیص داده نشده
– ترومبوفلبیت سطحی
– بیماری های دریچه ای بدون عارضه قلبی
– مادران شیردهی که از زایمان آن ها کمتر از شش ماه میگذرد
– میگرن بدون علائم عصبی
– دیابت بدون درگیری عروقی
– افسردگی بسیار شدید
– مصرف دارو برای اپی لپسی (بجز والپروییک اسید)
– مصرف ریفامپین یا گریزوفولوین
– ابتلا به بیماری های التهابی روده مانند کرون یا کولیت زخمی

 

زمان شروع استفاده از قرص های ترکیبی پیشگیری از بارداری

 

وضعیت متقاضی از نظر زمان شروع

 

۱.دوران قاعدگی: مصرف این قرص ها باید در پنج روز اول قاعدگی (روز اول تا روز پنجم) آغاز گردد. برای اطمینان بیشتر بهتر است که مصرف آن از روز اول خونریزی قاعدگی شروع می شود.

۲.غیر از دوران قاعدگی: استفاده از قرص های ترکیبی پیشگیری از بارداری را ، در هر زمان که اطمینان از باردار نبودن وجود داشته باشد می توان آغاز کرد. باید توجه داشت تا ایجاد تاثیر پیشگیری از بارداری قرص ترکیبی، باید هفت روز از کاندوم استفاده شود.

۳.پس از سقط: مصرف این قرص ها می توان در پنج روز اول بلافاصله بعد از سقط آغاز نمود.

۴.تغییر از یک روش دیگر: اگر فرد خواهان قطع کاربرد روش پیشگیری از بارداری فعلی خود ( لاینسترول، آی یو دی، DMPAو آمپول ترکیبی) و استفاده از قرص های ترکیبی بوده و قطع روش های فوق در یکی از ۵ روز اول قاعدگی اتفاق بیافتد، باید به شرح زیر توصیه های لازم به او داده شود:
– فرد میتواند مصرف این قرص ها را بلافاصله شروع کند. در غیر اینصورت، آغاز استفاده از قرص های ترکیبی تا قاعدگی بعدی به تاخیر افتاده و تا آن زمان استفاده از کاندوم پیشنهاد می شود.
– کاربران لاینسترنول به شرط آمنوره و استفاده مرتب از لاینسترول، بلافاصله پس از قطع لاینسترول و کاربران DMPA که دچار آمنوره هستند، اگر DMPA را در فاصله زمانی ۱۴-۹۰ روز قبل تزریق کرده باشند و کاربران آمپول ترکیبی اگر که آمپول ترکیبی را در فاصله۳۳-۲۷ روز قبل تزریق کرده باشند. می توانند استفاده از قرص های ترکیبی را آغاز نمایند.
در سایر موارد آغاز استفاده از قرص در گرو بررسی حاملگی و رد احتمال آن است.

 

شیوه استفاده از قرص های ترکیبی پیشگیری از بارداری

قرص در ساعات خاصی از شبانه روز تا پایان بسته ۲۱ عددی خورده می شود. باید فرد استفاده کننده از قرص را به این امر تشویق کرد که برای پرهیز از فراموشی مصرف قرص، آن را هر روزه در ساعت معینی میل کند و یا آنرا با یک کار مداوم هر روزه مانند مسواک زدن، نماز خواندن… هماهنگ کند. مصرف بسته بعدی پس از یک فاصله هفت روزه آغاز خواهد شد.

 

تغییر روش از قرص های ترکیبی پیشگیری از بارداری به روش های دیگر

کاربران قرص های ترکیبی، در صورت تمایل به قطع مصرف آن و استفاده از روش های دیگر پیشگیری از بارداری، می توانند روش مورد نظر خود را مطابق دستورالعمل شروع نمایند.

 

آزمایش و معاینه های لازم  جهت مصرف قرص های ترکیبی پیشگیری از بارداری

 

جلسه اول:
۱-معاینه مراجعه کننده از نظر زردی
۲-اندازه گیری فشار خون
۳-اندازه گیری قد و وزن برای محاسبه BMI(نمایه توده بدنی)
۴-معاینه پستان
۵-آزمایش پاپ اسمیر ( ۴-۶ هفته پس از زایمان و مطابق دستورالعمل کشوری)
۶-بررسی مشکلات انعقادی و چربی های خون ( در صورت سابقه ترمبوز و یا بیماری های قلبی در بستگان درجه یک زیر ۵۰ سال )
۷-اندازه گیری تری گلیسیرید: اگر تری گلیسیرید متقاضی در آغاز استفاده از قرص های ترکیبی بیش از ۲۵۰ میلی گرم در ۱۰۰ میلی لیتر باشد، به فاصله ۲-۴ هفته پس از آغاز مصرف قرص ترکیبی، آزمایش مجدد انجام خواهد شد. در صورت افزایش تری گلیسیرید در طی این مدت به بیش از ۵۰۰ میلی گرم در ۱۰۰ میلی لیتر، ادامه استفاده از قرص های ترکیبی به دلیل احتمال ابتلای به پانکراتیت قطع می شود.
توجه۱: در صورت وجود پزشک در واحد ارایه خدمت در زمان اولین مراجعه، ویزیت پزشک همزمان با ارایه خدمت ضروری است. در صورت عدم وجود پزشک در واحد ارایه خدمت در زمان اولین مراجعه، ویزیت پزشک باید حداکثر تا سه ماه پس از اولین مراجعه انحام شود.در موارد BMI(نمایه توده بدنی) بیش از ۳۰ مراجعه کننده در مراجعه اول، ویزیت پزشک پیش از ارایه خدمت قرص ضرورت داشته و تحویل قرص پس از آن انجام خواهد شد.
توجه۲: انجام آزمایش های بندهای ۵، ۶ و ۷ در ویزیت اول اجباری نیست. این آزمایش ها باید تا حداکثر سه ماه پس از اولین ویزیت انجام شود.

 

 

مراجعه ها و پیگیری های قرص های ترکیبی پیشگیری از بارداری

 

اولین بررسی پیگیری پس از ۳ ماه و پس از آن هر ۶ ماه یکبار تا دو سال ، و از آن پس در صورت نبودن هرگونه مشکل هر ساله به شرح زیر انجام می شود.
۱.فشار خون
۲.وزن (برای کنترلBMI)
۳.پیگیری بروز علائم هشدار و عارضه ها و در صورت لزوم بررسی آنها
۴.بررسی دقیق تر خانم های با بیماری های مزمن که اثر قرص ترکیبی روی آن بیماری ها مشخص نیست ( منظور بیماری هایی است که در موارد منع مصرف قرص اشاره ای به آن نشده است مانند گواتر)
اگر هرکدام از مشکلات یاد شده وجود داشته باشد، ارجاع به متخصص مربوطه انجام می شود.
بررسی سالانه قند، چربی و لیپوپروتئین برای خانم های با شرایط زیر در مراجعه های پیگیری بطور روتین ضروری است:
– خانم های ۳۵ ساله و بالاتر
– خانم های با سابقه بیماری قلبی، یا فشار خون بالا
– دیابتی ها
– خانم های با سابقه دیابت حاملگی
– خانم های با نمایه توده بدنی (BMI) بیشتر از۳۰
(درصورت وجود مشکل در بررسی های یادشده و خارج شدن بیماری از کنترل، ارجاع به سطح بالاتر انجام خواهد شد.)

 

تذکرهای حین مصرف قرص های ترکیبی پیشگیری از بارداری

 

الف. فراموشی مصرف قرص های ترکیبی Triphasic وLD

۱-در صورت فراموشی خوردن یک قرص و بخاطر آوردن آن پیش از زمان مصرف قرص بعدی، به محض به یاد آوردن قرص فراموش شده، آن قرص خورده شده و خوردن بقیه قرص ها طبق معمول ادامه می یابد. اگر فراموشی تا زمان خوردن قرص بعدی ادامه پیدا کند، باید دو قرص در ساعت معین خورده شود.

۲-چنانچه دو قرص فراموش شود، به محض به خاطر آوردن در دو شب بعد، هر شب دو قرص خورده شده وبقیه قرص ها طبق معمول ادامه یافته و تا یک هفته نیز از کاندوم استفاده می شود.

۳-در صورت فراموشی سه قرص یا بیشتر در هر زمان از سیکل، خوردن بقیه قرص ها (روزی یک عدد) ادامه یافته و به مدت یک هفته از داشتن رابطه جنسی خودداری و یا از کاندوم استفاده می شود. مصرف بسته بعدی قرص بدون رعایت فاصله هفت روزه بین بسته ها و بلافاصله در روز بعد از پایان بسته قبلی آغاز خواهد شد. همچنین در صورت داشتن تماس جنسی در این فاصله زمانی و عدم استفاده از کاندوم، استفاده از روش پیشگیری اورژانس از بارداری توصیه می شود.

نکته: ضمن ارایه خدمت قرص های ترکیبی پیشگیری از بارداری، کاندوم نیز به تعداد مورد نیاز به گیرنده خدمت داده می شود تا در موارد ۲ و ۳ از آن استفاده کند.

ب. اگر شک به حاملگی با مصرف هم زمان قرص وجود داشته باشد، باید بلافاصله مصرف آن قطع و تا اطمینان یافتن از وضعیت حاملگی، از کاندوم استفاده شود.

پ-لکه بینی قاعدگی ها در عرض ۲-۳ ماه کاهش یافته و یا اینکه برطرف می گردد. باید به یاد داشت که مصرف نامرتب قرص و استفاده از داروهای ضدصرع و ریفامپین از دلایل بروز لکه بینی است. برخی روش ها برای این لکه بینی ها پیشنهاد و نیز گذشت زمان بیشتر نیز به عنوان یک راه حل مطرح گردیده است. اگر مشکل علیرغم این درمان ادامه یابد، ارجاع به متخصص زنان انجام خواهد داشت. استفراغ به فاصله یک تا دو ساعت پس از مصرف قرص می تواند لکه بینی را به دنبال داشته باشد. در این موارد باید بر پایه دستورالعمل مربوطه اقدام نمود.
ت-آمنوره ناشی از مصرف قرص:در صورت سابقه یک دوره آمنوره با مصرف صحیح قرص، و قاعده نشدن در فاصله هفت روز بین مصرف دو بسته، میتوان بسته بعدی را پس از پایان فاصله هفت روزه آغاز نمود. ولی شروع بسته سوم مشروط به قاعده شدن پس از پایان بسته دوم است. در غیر این صورت ( دو دوره آمنوره متوالی) ، باید وجود حاملگی با انجام β-hcG بررسی شود.
اگر آمنوره با مصرف نادرست قرص هم زمان گردد، آزمایش بارداری β-hcG انجام می شود که در صورت منفی بودن، مصرف بسته بعدی شروع شده و اگر آمنوره ادامه یابد، فرد به مراکز تخصصی ارجاع خواهد شد.

ث-استفراغ به فاصله ۱-۲ ساعت بعد از خوردن قرص: یک قرص ( از یک بسته دیگر) خورده شده و مصرف مرتب بقیه قرص های بسته اصلی در زمان مقرر ادامه می یابد. در صورت تداوم استفراغ و یا اسهال شدید، ضمن مصرف در زمان مقرر، روش کمکی آغاز شده و استفاده از آن تا یک هفته پس ازاتمام بیماری ادامه خواهد یافت.

 

هشدار ها و چگونگی برخورد با قرص های ترکیبی پیشگیری از بارداری

عوارض جدی به دنبال مصرف نادر است، ولی اگر از علامت های زیر (که نشان دهنده یک مشکل جدی است) بروز کند، مصرف کننده فورا به بیمارستان ارجاع می شود:
۱-درد شدید در قسمت بالای شکم
۲-درد قفسه سینه و یا تنگی نفس یا سرفه با خلط خونی
۳-تورم یا درد شدید در یک پا
۴-مشکلات چشمی (از دست دادن یک طرفه قدرت بینایی یا کم شدن میدان دید )
۵-سردرد غیر معمول (سردرد شدید و یا ضربانی و یا سردرد در یک طرف سر و سردرد با علائم اولیه مانند: تاری دید یا سفید شدن قسمتی از دید، دوره های از دست دادن قدرت بینایی، احساس سنگینی و پارستزی، سختی در صحبت کردن علائم یک ظرفه مانند ضعف )

موارد قابل توجه در پیگیری ها و مراجعه های بعدی قرص های ترکیبی پیشگیری از بارداری

 

پیگیری مصرف کنندگان قرص های پیشگیری از بارداری دارای اهمیتی ویژه است. به منظور پیگیری موارد ذیل یابد به مصرف کنندگان تاکید شود:

در طول هفته قبل از پایان بسته، برای دریافت بسته بعدی مراجعه نمایند.

در هر بار مراجعه برای دریافت بسته جدید باید در خصوص چگونگی مصرف، رضایت از روش، شکایت ها، هشدار ها و یا عوارض مصرف با دقت پرسش شود.

محدوده سنی استفاده از قرص های ترکیبی پیشگیری از بارداری: مصرف این نوع قرص ها می تواند تا ۵۰ سالگی، با رعایت موارد مندرج در منع مصرف قرص های ترکیبی، ادامه یابد.

 

 

 

در صورت نیاز به مشاوره می توانید با پزشکان مجرب مجله پزشکی ماماچه، در قسمت ویزیت آنلاین، ارتباط برقرار کنید.

 

منبع: دستورالعمل روش های پیشگیری از بارداری